Толкование некоторых чеченских фразеологизмов. Часть 5

Амал кагъян – амал тIера ваккха
Багахь тIом бан – дашца дуьхьало ян, кхерамаш тийса
Бат дуръян – бетах хIума тоха
Баьпгах лан дан – бепиг даа
Букъ кагбан – хIуьттаре ян
Буьрка ян – карчо, керчо
Вала /яла/ дан – эхь дан, юьхьIаьржо ян
Гача бан – кхерсташ лела
ГIам-гIим дан – яппаршца дуьхьало ян; хIун дуьйцу а ца хууш дийца
ГIенагIан дан – гIан диц а деш, цул доьхнарг
ГIучIа /гIурт, гIучIар/ бан – иэдан, даржо, кегарий бан

Дакъа /шийла дакъа / дан – вен
Дамар-дарц дан – ата, аьтта дIадаккха
Дашах ши дош дан – дош ца лардан
Дашна дуьхьал дош дан – дош кагдан
ДегI хьаналдан – доладаккха; куьйган бакъо яла
ДегIана ял ян – садаIа; дегIе садаIийта
Доьххнарг дан – юьхьIаьржо ян; цаоьшшург дан
Дуьне къахьдан – гатте волла, Iазап далло; эхарт мар-здан
Дуьне тIарал гатдан – готта хьовзо

Зуда йогIу агIо бан – ков-керт цIандан, чоьнаш кечъян
Зурма ян – деха дахдан
Истангах топ ян – истанг дIахьарчо: новкъа вала, вада кечам бан
Иэрчо ян – ирча сурт хIотто; къиза, луьра таIзар дан; дохо, даржо, къиза харцо ян
Йиш-маIаш ян – уьшарш ян
Йиш тоян – аз тодан, меттадало
Кегарий бан – гIурт бан
Кехат Iарждан – яздан /дIогара мехала доцург/
Кир-басар /кир-сир/ дан – кир тоха, басар хьакха
Кит дохдан – етта, таIзар дан
Коча качван /ян/ – кIадван; хьаста, хьаьстина дог лало
Куьг шардан – кхоччуш карадерзо
Кхьаъ-кхало ян – кхаъ бала, совгIат дан
Къайлах мах бан – шуьйра ца даржош, зуда долаяккха /махьар бан/
Къаьхьа къурд бан – иэхье къурд бан; иэша; боккха бо-хам лан, харцонна кIел саца; собарца сатоха
КIес кIамъян – ойлане вала, халчу киртигехь хила; ше-квала
КIожам-чим бан – чим тIе кхаччалц дагийна дIадаккха

Латта къеждан – ахка, тIекIелтаса, асар дан
Лаьттах иэван – /чIогIа/ охьатоха, лаьттах тоха, хьаша
Лергаш ирдан – сема ладегIа
Маларх даар дан – маларе верза; хIора денна виллина молуш хила
Махьар-шахьар дан – зуда яло; зуда ялийнчохь там-мах, ловзар дан
МаIаш кегъян – иэшо, таIзар дан, шен туьша нисван
Мизан /Мийзан/ терза дан – чIогIа нийса нисдан; лери-на оза, дуста
Мимша дан – сий дайа
Моз дан – марздан; хьаго
Мотт маргIал лебан – кIеда-мерза дийца
Муьшка ян – яй-йн Iотта, тоха

Нана яларг дан – эхь-вала дан
Пес /мадъян/ йохъян – тоха, етта
Са марздан – дуьне къахьдан, синехьа верзо
Тап-марха ян – тера лела, тема дан; тIехула кеп ян
Тема дан – цхьа бахьана дан, йома лато, лол тоха
Тойх тезет дан – той, ловзар вер-ваккхарца тезете дерзо
Урх малъян – тесна, шен лаамехь дита
Хирг /шен хирг/ дан – далург дан
Хичаш /хич/ ян – меже, дегI меттахдаккхарца уьшар ян
ХьатIари /тIатIари/ бан – кегарий бан; гIурт бан
Хьогалла къаръян – хьогалла иэшо, лахъян, яйа

Цаца бан – шортта яккхий, дера чекх-чевнаш ян /хIоьънашца, ирачу герзаца/
ЦIа ван – меттаван, кхета; юхаверза
ЦIано ян – шеконаш дIаяха; тIехь кхоьллинарг юхаэца, цунна даре дан; йила, горгам, нуй хьакха
ЦIий хьаналдан – бекхам тIера баккха, гечдан; муьтIахьаллин лакхара тIегIа
ЦIоганах шад бан – некъана кечвала
ЦIока йохъян – етта, жоьпе озо
ЦIоькъалом дан /цул тIаьхьа цIоькъалоьман цIога дан/ – тIех вазван, хасто; доцчу хьуьнаран да ван
Чу са дан – гIуллакхаш тодала, когахIотта, когаваха
Шабар-шибарш дан – меллаша, лохачу озаца вовшашца къамелаш дан
Шад бан – иэсе дижо, нигат дан; некъана кечам бан
Шен туьша нисван – шен де дIадала, сацо, охьатаIо
Эхарт марздан – дуьне къахьдан
Эхь-вала дан – юьхьIаьржо ян
ЮргIанах топ ян – юргIанах хьаьрччина дIавижа

2

Адам дац – адамца хила дезарг шеца долуш вац /къинхетам, гIиллакх-оьздангалла/
Адмаллех хьаса бац – адам данне а дац
Алаза-дийцаза дац – масийттаза аьлла, баьхна
Ала юьхь яц – бакъо яц; эхь-бехках хаьдда хир ду
Ахь йиънарг яйна яц – хьуна хьакъ ю, хьанала ю; хьоьгара доккха хьуьнар даьлла
Ахь /гIаж Iоьттинчуьра, тас Iанийнчуьра/ буьртиг бийначуьра ваьлла вац – хьол хIумма а оьшуш вац, хьан доллу дакъа ду

Багара йолу Iаь а стегачух тера яц – лер-аларехъ: аз а, йиш а боьрша дац
Бан тамаша бац – цеце дац, гинчарех, дайначарех ду
Башха дидиш а вац – дIогара дика вац, хаза вац
Башха Заза а яц – дIогара хазчарех а яц
Башха эхIъаьлла хIума а дац – тамаш балла хIума а дац; даккхийчарах а дац
Борз яц – катухучарах вац; дуьхьало ен йолчарах вац
Боьрша а, стен а вац – калацIола
БIаьргана ган а вац – гуш а вац, къайлаваьлла

Вайга хоьттуш дац – вайн карахь дац
Вай долчохь хийра нах /стаг/ а бац – кхечухьа хьехо мегар дац
Вайн карахь хIума /хIумма а/ дац – вайга нислур дац, ницкъ кхочур бац; цхьана агIор вай декъахь дац
Вайна оьшуш дац – вайн бала бац, вайна пайдехьа дац
Вала воллучунна даг тIе хьакха а яц – къен ю, атта ка-рош яц
Велла Iуьллуш вац – цо дуьхьало ян мега, иштта атта а хир дац
Вижа каш дац – со къинтIера ца валахь я ца ваккхахь

Гена гIур вац – текхо, тоьпо я гуро лоцур ву; иштта дIогара доьналла долуш а вац; сацор ву
Генахь дац – гена ваха ца оьшу; дукха хан ца йисна
Гуьнахь вац – охIла вац
Даккхийчех дац – халчарах, дезчарах дац
Даха дог дац – сатуьйсийла янне а яц
Даьхни дац – пайденна дац /й, б, в/
Делха а, дека а дац – велча халахета а, висча хазахета а аддам дац; цхьаъ-цхьалха ву
Дидиш вац – дика, хаза вац
Дийца санна атта дац – дан аттачарех дац
Дийццал дац – маьIне, чулацаме, мехала дац
Диканна /диканиг хир/ дац – дика болх хир бац
Дикка цIахь вац – лартIехь вац, коьртаца дика вац
Динарг дуьту зама яц – зама луьра ю; бекхамна маьрша ю
Долчун да вац – шен хIуман доладийр долуш вац
Дохка а, эца а дац – къелла; хIумма а дац
Дуург дуьне дац – дуьне дууш ца воллу
Дуьйцу хезна хIума дац – инзаре тамашийна ду
Дуьйцуш санна дац – дуьйцуш долчул сов ду, иштта дац; атта дац

Жима вац – и далла я ца /ца хаъал/ далла жима вац
Зама тешаме яц – ларвала везаш, луьра зама ю
Зирх бац – жимма а, кIеззиг а дац
Зуда бац – зудчун декхаршца ларош яц; вон зуда ю
Зурманца /вотанца/ лехча а карош вац – мел чIогIа лехарх карош вац
И ца хаъал вац – хаа деза, жима вац
И а аьлла дуьтучохь дац – иштта а аьлла IадIийча, кха-чаме дац
Йиснарг дукха хан яц – дукха хан ца йисна; кестта цхьа йист ер ю

Кега цадар бен, маслаIат дац – IаддаIар бен, дарба дац; кегийча, зен хилар, догдалар бен, тодала хIума дац
Ког биллал латта дац – латта данне а дац
Когашкара хадийна вац – /хьол, шул/ оьшуш вац; шуьга нисса дакъа ду
Киса дац – ахчан таро яц, ахча дац
Кор а дац, коран кIело а яц – хIумма а, кIадда а дац /ков-керт, латта дац/
Корта бац – хьекъал дац; хьекъална генара вац
Коча вац – дог чIогIа ву; оьгIазе, шога вистхилар долуш ву; кIеда-мерза вац
Коьртах тоха тIулг а лур бац – писалла валла воллу
Коьртана /коьртаца/ дика вац – хьекъална эшна ву, цхьа са аьрта болуш ву
Куьйгаш охьаэгар дац – болх барх хIумма а хир дац
Кхин галдолийла яц – чIогIа галдаьлла
Кхин дан а дац – кхин догIуш а дац; кхечу агIор хуьлийла яц
Кху /цу / чу хьерадаьлла жIаьла а эккхар дац – боьха, жирга меттиг ю

Лен тайпа дац – лийр вац; милла велча и дийна вуьсур ву
Моз дац – мерза дац /вац/; аттачарах дац
Моз доккху моза бац – цIенна я юкъарллина пайде вац
Новкъахь Iуьллуш дац – къа ца хьегча, хир дац; хьуьнар оьшу
ОхIла вац – гуьнахь вац, цу хIуманна говза вац
СадоьIу дегI дац – ин са а дац; цхьа аддам дац
Сан /деваша/ стунда вац – сан гергара, соьгахьа озабе-зам бийр болуш вац
Сан талха хIума дац – суна зен хир долуш хIума дац
Тера-мера дац – барам-бустам-чот йоккха ю
Тера цхьа хьаса бац – тера ванне вац
Тоьпан хезехь а вац – генахь ву
Туьха дехккал, карахь хIума дац – карахь хIумма а дац, цхьана хIуманан да вац
ТIаьхьа богIуш бIо а бац – сихвала цхьа а бахьана дац
ТIекхета хIума дац – IаIа, тодала, нисдала хIума дац
ТIетоха а, дIадаккха а дац – шадерриг шен меттахь, тоаме, кхачаме ду
ТIетоха а, тIехтоха а дац – десто а, Iотта а хIума дац
ТIехь а /дац/, кIелахь а дац – тIетесна, кIелтесна хIума дац; къелла
ТIехь бен Iаш /Iийр волуш/ вац – коьртехь бен; лакхе езаш, хьаькмалла дезаш ву

Хилла меттиг а бац – лар а яц
Хьалакхоьссича, охьа а вац – хIумма йоцург ю; цхьана а хIуманна пайденна вац
Хьан нанас йина яц – йиша яц, гергара яц
Хьаста а, човхо а дац – ша цхьаъ ву; доьзал бац
Хьера кIелахь карийна вац – шул оьшуш вац; тхуна оьшуш, дукхавезаш ву
Хьожа а яц – цхьа а лар а яц; доь а дац; хIумма а дац
Хьожа-мода а вац – цхьана а агIор гергара вац
Хьоьга кхаччал деха а дац – хьан бала болуш дац
Хьуна луш ерш нехаш яц – хьуна луш ерг мехала хIума ю
ХIуй-жуй дац – цхьа а хIума дац; садоьIу дегI а дац
ХIуман сахьт дац – Iожалла я юьхьIаьржо кога кIел ю; хуьлу, олий, ца хуьлу
ХIумма а вогуш вац – шек а вац
«ХIуп» аьлча, бIаьрга эккха а дац – ур-атталла нех а яц, хIумма а дац; еса ю

Цинц бац – данне /янне а/ дац
Цкъа кхаллал а хаза вац – хаза ванне а вац
Цхьа «ахI» доцуш дац – цхьаъ доцуш дац
Цхьана кошахь а тарлур вац – барт хир бац; берта вогIур вац
Цхьана яй чохь кхехкийча а, цхьаьна уьйр вац – бер-тахь хир вац
Цунах /баппиш/ кIалдмарзаш хир яц – цунах гIуллакх хир дац, пайда хир бац
Цуьнга аьлчий бен, и телхар дац – тIаккха кхоччуш телхар ду
Цхьаъ доцуш дац – лаа дац
ЦIа а, цIе а дац – цIа ваха цIа а /ков-керт, доьзал/, наха яккха цIе а /хьуьнар, ассна/ яц; хIумма а дац

Чохь а, тIехь а дац – чохь йийбар, тIедуьйхина /тIедуха/ духар а дац; къен ву; къен хьал ду
Шаберш цIахь бац – хьекъална эшна ву
Шен кхарда дог дац – цунна хаьа-кх, и теш ву-кх
Эхьан тIадам бац – эхь данне а дац
IаIам хир болуш дац – тIекхетар /толур/ долуш хIума дац; пайда хир бац
Iовдал вац – лела, дийца хаьа; шегахьа дерг дика хаьа; ша левойтур волуш вац

(с) Нохчалла, Л.М. Ибрагимов, 2005г.

Нохчийн фразеологизмийн маьIнадаран дошам

checheninfo.ru