ЧЕЧНЯ. Х. Тухашев "Генара илли"

— Хьо лаа вуй, полковник? Кхин сингаттам болуш-м ца лела хьо?
- Хьо цхьа сингаттам дера тоьар бу суна-м! Хьажахьа, куо1а, шен доцчу денца бегаш бан а г1ертийца!

Да а, к1ант а велавелира.

- Хьо х1окху к1ентан да ву моьтту суна. Кхо де хьалха кхунна операци йина цхьа кийла хиллал гаьргаш д1а а йохуш. Тахана-м синкъераме вахийта а мегар долуш дика ву х1ара. Кхунна кхид1а а дарбанаш лелон деза. Ткъа тхан кхузахь тоьаш молханаш а дац. Уьш а наггахь шайна совдевлча оцу мажош йолчара ло тхуна, амма царех тхуна кхачо ца хуьлу. Хьайн аьтту белахь, республикал ара а ваккхий, лоьрашна т1екхачаве х1ара.

Султане иза а аьлла, сихха д1аволавелира хирург. Цунна вевзира ц1ийх йуьзна халат йуьйхина т1евеана хилла лор. Иза вара Масхадовн правительствехь могашалла 1алашйаран министр хилла волу Хамбиев 1умар. Х1умма а воьхна а вацара. Министаршна йуккъехь а нислуш хилла-кх бакъ болу къонахий !

— Хьан кхузара г1уллакхаш чекхдевллехь, ц1а вахча х1ун дара-те

вайшиъ, Хаважи ?- Дика хир ду ! Цу т1е со ч1ог1а мац а велла ! Амма уггар а коьртаниг, полковник, со кхиъна хьуна сайн декхар кхочушдан! Суо реза а волуш сайн доттаг1чун ч1ир йекхна аса! Суна гира церан эпсарш гора а эгна боьлхуш. Къаьркъа а маладой т1аме кхуьйсуш хилла и гезарий.

- Дика ду хьан и дан аьтту баьлла! Д1адалаза диссина декхар т1ехь хилча хала ду ваха къонахчунна!

Буьйса йуккъе йоьду хан хир яра цхьа к1едачу аьчган шифер а нисъелла цунах салаз тайпа х1ума а йина, цу т1е шен чевнаш хилла к1ант а виллина Султан Соьлже кхача дагахь новкъаваьлча.

Ч1ог1а шийла йара и декабран буьйса. Гена а, хала а бара бан безаш болу некъ. Цхьана а сохьтана соцуш бацара т1ом. Саццаза лелхачу йаккхийчу тоьпийн а, танканийн а х1оънаша бахбора иштта а атта боцу некъ.

Шолг1ачу дийнахь 1уьйранна исс сахьт долуш дай-к1анттий кхечира Мичуринан ц1арах йолчу поселкана йисттехула чекхболучу ц1ерпоштан некъан йисте.

- 1аржйаллалц кхузахь 1ийр ву вайшиъ. Т1аккха сих а ца луш меллаша д1аг1ур ву. Уггаре а хала некъ вайшиъ бина ваьлла, кхид1а атта хир ду. Со кхета х1ара некъ хьуна хала а, бахбелла а хиларх. Цхьажимма сатоха дезар ду, Хаважи. Кханалера 1уьйре вайшиъ ц1ахь волуш йог1ур йу вайшинна, Дала мукъ лахь !

Шен киснахь дисина г1орийначу баьпган цастарш ата а отуш к1антана даон г1ерташ полковник а волуш, аьтту аг1орхьара Ханкала йолчухьара бронетехникан г1овг1а хезира. Текхна керта йуххе а вахана шаьшшинна т1е кагделла 1охкуш долу кхоран генаш озийра Султана.

- Уьш-м шайн новкъа д1аг1ур бара. Шек д1а а ма вала хьо! Вайшиъ лоьхуш лелаш ма баций уьш.

Амма г1уллакх мелла а кхечу аг1ор нисделира. Кху шинна гена йоццуш сецира масех БТР. Иттех сов стаг аравелира царна чуьра. Царех х1ора а герзах воьттина вара.

- Вайшингахь цхьа автомат а, тапча а йоцург кхин герз дац. Т1екхача г1о а доцуш, вайшиъ цаьрца ларалур вац. Амма шайн кара водахь цара къиза вуьйр ву вайшиъ. Царна вайшиъ туосалахь, вайшингахь долу герз царна т1е а тоьхна, уьш йуххе а бахкийтина царех масех чанг1алкх а йуьгуш, эхарта г1ур ву вайша !.. Аса оьккхуьйтур йу вовшахйихкина х1ара ши граната…

Цхьажимма 1ийна т1етуьйхира:

- Кхера-м ца велла хьо?

Шен дега а хьаьжна велакъежира Хаважи.

— Цхьа борз йу-кха хьо, полковник!..

Шена гуттара а жима хетта волчу Хаважех кху къизачу т1амехь бакъ волу къонах хиллийла хиира Султанна. Доккха дозалла дара иза х1инца къеначу полковникана.

Шаьшинна бахбелла х1ара некъ шена мел хала белахь а, цхьа узар ца хазийтира Хаважис шен дена. «Х1ун дийр ду, лийр ву-кха вала везахь къонаха, нохчи санна. Полковник ма велира суна йуххехь. Тхойшиъ ший а лахь, нана ша йуьсу…»

Эзарнаш нах бехаш хиллачу кху нохчийн йуьртахь тахана тийна дара. Ура-атталла кхузахь леташ ж1аьлеш а ца хаалора. Т1амо хийцинера маьршачу дахаран хат1.

Султан шен к1анте хьаьжира. Хаважи стигла хьоьжуш а гина хьалахьаьжначу цунна ши къоркхокха гира д1абоьдуш.

«Маржа кхокхий —йа1! Маьрша олхазарш! Х1ара к1ант а велара аша шайца д1авуьгуш!..»

Къена борз йоьхна йацахь а, мелла а холча х1оьттинера…

Карладуьйлура д1адаьлла дерриге а дахар : нохчийн уггаре а хазчу йуьртара школа, генарчу Ташкентера т1еман училище, т1аккха эскар — Германи, Чехословаки, Венгри, Афганистан, т1ом…

Ц1еххьана кхуьнан ойланаш йукъахйехира дика къаьсташ хезаш болчу мукъамо. Иза Дагаев Валида д1аолучу цхьана иллин мукъам бара.

« Даймехкан лаьмнашка, хазачу хьаннашка, 
Ширачу б1аьвнашка, чехкачу Органе
Салам-маршалла лолахь, леча,
Хаважера деъна алий !..»

Хаважи вара и илли олуш верг… Т1ом, мостаг1ий, 1ожалла, мукъам!..

Гора-йа1, хьо турпала нохчийн амал ! Дуьненан массо а бохург санна къаьмнаша йийцина хьо сийлахьчу нохчийн турпала амал! Хьан эр ду х1инца и тайпа амал йолу къам турпала къам дац?! Муьлхачу мостаг1чун доьналла тоьар ду дуккха а б1ешерашкахь бинчу т1емийн к1уьрлахь йахчаеллачу нохчичун б1аьхаллин амална дуьхьала х1отта?! Цхьа а къам латталур дац Сийлахь-доккхачу Нохчийн Къомана дуьхьал! Х1ара мезех а йуьзна шайн 1индаг1ех къоьруш лелаш йолу боьха муьжгий-м муххале а…

Вовшийн наношца шаьш ч1ог1а эвхьаза хилар билгалдоккхуш маьттаза къамелаш а дина, шайн дайх дисина, цара шайна марздина дитина къаьркъа а мийлина, х1инццалц ца хууш ларамаза герз даьлча а кхералуш йолу дела шаьш-шайн ира-кара х1иттош мосуьйттазза шайгара герз а кхоьссина д1айахара шина т1амехь маьршачу нохчийн ц1ий 1енош лелаш йолу сел йоккхачу Россин массо а бохург санна набахтешкара схьалахьийна вовшахтоьхна, кера герз а делла д1ахецна курхалчийн а, маьрша нах байъан са к1амделла кхуза баьхкинчийн а боьха тоба.

Цхьажимма хан а йалийтина, ц1ерпоштан некъал сехьа а ваьлла, йоьалг1ачу микрорайонна т1ебоьдучу г1ашлойн новкъахула шен к1ант т1ехь 1уьллу и салаз тайпа а текхош меллаша схьаволавелира къена полковник. Мел хала делахь а, мел к1адвелла велахь а сатасале кху шерачу майданах чекх а ваьлла Соьлжа-йуьрта чу кхача дезара. Ч1ог1а шийла йара. Хаважин чевнашна шелонан хьу йолахь хала хир дара дарбанаш лелон. Цунах дика кхетара къена эпсар. Цундела сихвеллера иза шайн йовхачу х1усаме кхача.

Дас к1анте ма-аллара, сатоссуш Дала ц1а кхачийра х1ара шиъ. Масех буса наб а ца еш к1адъелла Марет корах а летта арахьоьжуш 1аш йара. Цунна гира керта вог1у Султан. Чуьра араиккхича гира шен жима Хаважи т1ехь волу салаз а.

- Ва нана йала хьан, дела1! Х1ара х1ун ду цара хьуна т1ехь динарг!

Т1екхетта схьаэцна мара а воьллина чуваьхьира нанас х1инца кхин башха веза а воцу чевнаш хилла шен к1ант…

Сихха бовха кхача белла вузийна, хи дохдина личийна, чевнаш ц1анйина парг1атваьккхира Марета шен жима Хаважи, шен т1емало Хаважи, шен турпалхо Хаважи…

Шолг1ачу дийнахь сарралц наб йечу цунна йуххе а хиъна 1ийра нана. Хаважи шена масех шарахь ца гича санна, кхуьнан йуьхь т1ехь хийцамаш лоьхура. Уьш кара а бора. Хаважин бераллин аматаш д1адевллера. Цунах х1инца къонаха хиллера. Нанна мел жима хетахь а, Хаважи тохаралераниг вацара. Йа кхунна моьттура-те иштта?..

Наб ца кхеташ цхьацца ойланаш йеш д1атаь1на 1уьллуш вара Султан а. Цунна дагара ца болура Хаважис аьлла хилла мукъам. Иза х1инца а хезаш санна хетара.

Х1етахь дуьйна къеначу полковникана мел генара хезаш делахь а девза «Б1аьхочун весет» ц1е йолу г1араваьллачу нохчийн иллиалархочун Дагаев Валидан и башха мукъам болу илли.

ТУХАШЕВ Хьамзат. Соьлжа-г1ала , 2006-г1а шо.

Источник: г- та "Аргун (Орга)"

checheninfo.ru

Добавить комментарий

Первый день недели

Отправить комментарий