Цхьогал а, акха-котам а
Цкъа цхьана дийнахь мацалла дала доллу цхьогал хилла хьуьнахула дедда дог1уш. Ц1еххьана хьалахьаьжча, дитта т1ехь Iaш акха-котам а гина, цхьогал сецна. Цхьогал гина кхераеллачу акха-котамо мохь тоьхна. Дика д1а а нисделла, цу дитта к1елахь охьа а хиъна, хьастаделла, цхьогало акха-котаме аьлла:
— Хьажахь, ма тамашийна х1ума ду xlapa, х1инццалц схьа акха-котамаша мохь легашкара схьа туху моьтташ дара-кх со, х1инца хии-кх суна, цара б1аьргашца мохь хьоькхуш хилар.
— Х1ан-х1ан, цхьогал, хьо г1алатдаьлла, оха легашкара схьа туху мохь, б1аьргашца ца туху, — аьлла акха-котамо.
— Д1аялахь д1а, хьуна хьайна а ца хаьа, айхьа х1ун дуьйцу. Нагахь хьо сох ца тешахь, охьайосса со йолчу, аса хьан б1аьргаш д1акъовлур бу, т1аккха, нагахь санна ахьа легашкара мохь хьакхахь, хьо бакъ лоь-кха.
— Со кхоьру охьайосса, ахьа юур ю со — элира акха-котамо.
— Вай, ма эрна ду-кх хьан кхерар. Аса дуй биъна, стохка дуьйна цкъа а акха-котаман жижиг ца даа, нагахь аса сайн дуй къарбахь, к1амдар а кхетта, со лийр ду, — элира мекара цхьогало.
Акха-котам, цхьогалх теша а тешна, дитта т1ера охьайоьссира. Катоьхна цуьнан когаш схьалецира цхьогало:
— Дела дуьхьа, ма 1овдал а ю хьо, сох теша мегар ма дац, х1инца аса хьо юур ю!
— Ма яахьа со иштта, — дехар дира акха-котамо. — Со яале хьалха, ахьа Деле: «Йо, Аллах1-Дела, хьан ц!арца аса яа йолайо xlapa», аьлла, дехахь, сан жижиг хьуна дийнна шарахь даа тоьар ду-кх.
Цо бохучух теша а тешна, цхьогало бага д1айоьллушехь, Деле дехар дан, к1елхьараяьлла акха-котам, т1ома а яьлла, ша хьалха 1ийнначу дитта т1е охьахиина.
— Х1ан, х1инца хьо ю хьуна 1овдал! — аьлла, ша к1елхьараяларна йоккхаеш йолчу акха-котамо.
Ша лейина хилар ца лалуш, д1асахьийзара цхьогал, х1ун дийр ду ца хууш. Ша цомгуш хилла, бохуш, гайх кадетташ, ц1ийзара, узарш а деш, дитта к1елахь д1асакерчара цхьогал.
Оцу хенахь таллархойн а, церан ж1аьлийн а йоьвлла г1овг1анаш хезира цхьогална.
— И х1ун г1овг1а ю-те? — хаьттира цо акха-котаме.
— Шек д1а ма ялалахь, уьш-м барзана т1аьхьа боьвлла жа1уй бара, — жоп делла акха-котамо.
Дукха хан ялале, «г1алх-г1илх» а деш, таллархойн ж1аьлеш гучудоьвлира, уьш цхьогална т1е тасаделира. Цхьогал шен ницкъ ма б-бу дедда, к1елхьарадала г1оьртира, ж1аьлеш цуьнан лорах доьлхура.
Хала дела балица церан ирачу цергех даьлла цхьогал. Цхьана доккхачу ж1аьлин багахь ц1ога а дуьсуш, коьллаш юкъахь цхьогал к1елхьарадаьлла. К1ад а делла, мацалла дала доллуш, чоьвнаш лозуш, 1уьллура цхьогал.
— Ва везан Дела, сан дайша а, ден дайша а, ворх1е а дас а цкъа а ца доладора-кх шайн г1уллакх «бисмиллах1ир-рохьманир-рохьим» бохучу дешнашца, сан х1ун г1уллакх дара бага д1аелла. Ма юьхь1аьржо ю xlapa! Акха-котамо х1илла ди-кх суна, — бохуш, холчудаханера цхьогал.
Цу хенахь дуьйна, шена акха-котам гича цхьогало цунна боккха го тосу, боху.
Лиса и фазан
Однажды по лесу бежала голодная лиса и увидела сидящего на ветке фазана. Увидев приближающуюся лису, фазан испугался и издал крик. Лиса садится под дерево и, умиленно поглядывая на фазана, говорит:
— Удивительное дело, до сих пор я думала, что фазаны кричат горлом, а оказывается, что они кричат глазами.
— Нет, лиса, мы кричим горлом, а не глазами, — говорит фазан.
— Да нет же, ты не знаешь сам, что говоришь. Если не веришь мне, то слети ко мне; я закрою твои глаза, и если ты тогда закричишь горлом, то твоя правда.
— Я боюсь слететь, ты меня съешь, — говорит фазан.
— Напрасен твой страх, — ответила лиса. — Я поклялась с прошлого года никогда не есть мяса фазана, если я нарушу клятву, то умру от чесотки.
Фазан поверил лисе и слетел к ней. Лиса, схватив фазана за ноги, говорит:
— Глуп ты, разве можно мне верить, теперь я тебя съем.
— Не ешь меня так, — попросил фазан. — Если ты, прежде чем съесть меня, обратишься к богу со словами: «С Великим Божьим Именем я начинаю есть тебя»; то мяса моего хватит тебе на целый год.
Лиса поверила, лишь только она разинула пасть, чтобы обратиться к богу, как фазан, освободившись, взмахнул крыльями и сел на прежнюю ветку со словами:
— Вот теперь ты глупая!
Обманутая лиса не знает, что делать. Она притворилась больной и жалуется, что у нее болит живот. Охая и визжа, она катается под деревом. В это время до слуха лисы доходят крики охотников и лай собак. Лиса спрашивает:
— Что это за шум? Фазан отвечает:
— Не беспокойся, это пастухи погнались за волком.
Но тут появились охотничьи собаки и бросились на лису. Лиса пустилась бежать, но вслед за нею погнались собаки.
С трудом лиса спаслась, но осталась без хвоста. Усталая, мучимая голодом и болью, лиса-калека говорит:
— Разве мои предки начинали какое-нибудь дело со словами «бисмиллахир-рохманир-рохим»1? Какой срам! Меня перехитрил фазан!
С тех пор, говорят, лиса обходит фазанов стороной.
Зулай Хамидова
checheninfo.ru
