Iожаллин гона йистехь. Гена некъ... Махаева Жовжан

Махаева Жовжан
 
Цхьа а политика а, я вай махках дахале хьалха б1ешерашкахь вай вешан Даймахкахь парг1ата, хьанал къахьоьгуш, даха ца дуьтуш, нийсо йоцуш, бакъо йоцуш вай хьийзадар а дац, цкъачунна,со дийца сихъелларг. Дала сайн хан яхъяхь цуьнан а ойла йир ю аса. Ткъа х1инца ас дуьйцур ду вай махках даьхна гена, ца бевзачу махка д1адуьгуш, цу бехачу новкъахь гинарш, лайнарш, хезанарш.
Со набкхеттачуьра самаяьлча тхо цхьана чохь дара. Х1инца ойла йича, схьахетарехь, ткъа метр еха а йолуш, барх1 метр шуьйра а йолуш (20Х8) чоь яра-кх иза. Суна-м иза божалах тера хийтира.

Со ч1ог1а цецъяьллера. Кху чохь юккъехь лаьтташ цхьа аьчкан пеш а яра. Вагонан цхьана маь11ехь цхьа не1 а яра. И не1 йолчу аг1ора, вукху маь11ехь, хьо хьала а кхочур воцуш лакхахь, цхьа жима кор а дара( 50 х 50cм ) хир долуш, иза а решеткашца д1акъевлина а дара. Кхин цхьа а х1ума яцара кху чохь: я маьнга а, я стол а, я г1ант а. Бежнаш д1аса лелош болу поездаш хиллера-кха уьш.

Кху чохь дукха луьста адамаш 1охкура: пенах д1атаь1на 1аччохь набарш кхетта а, хевшина 1аччохь набарш кхетта а, лаьттахь, к1елтесина х1ума йолуш а, йоцуш а д1адийшина а. Адамаш дукха хиларна ког хецна вижа а, я г1уллакх хилча юккъера д1аса вала а меттиг бацара. Кху чохь оццул дукха долчу зударшний, берашний юккъехь ши стаг бен ван а вацара. И ши стаг а ларамаза висина вара д1а ца къастош.

Тхан поезд делкъа хан хилча а д1а ца болалуш лаьтташ бара. Тхан денанас Алус бахара: « Гой шуна, суна-м хаьара вай цхьанхьа а д1адуьгур доцийла, вай махках дохар доцийла. Вайх д1акъастийна болу божарий бу боху кхечу поездашна т1ехь. Цаьрга бан безаш болу “пачхьалкхан лараме хаам “д1а а бина, уьш шен-шен доьзалех схьа а тоьхна, т1аккха вай ц1а дуьгур ду . Кху поездашна т1е а вай шел ца далийта даьхна хир ду цара. Оццул долу халкъ муха доккхур дара цара махках? Дера тоьар ду-кх цара селханий, стомарий вайн холча х1оттор ъа-м. Цул совнаха, сан к1ант т1ом болабелчхьана дуйна заявлени а делла шен лаамца, шен масех доттаг1чуьнца т1аме а вахана, еза ч евнаш а хилла, ц1а веана. Ши бутт хан бен ма яц иза ц1а веана волу.Цхьа ког бац ала мегар долуш ма бу цуьнан.Ткъа шина 1асанца бен лелалуш а ма вац иза. Массо а вигича а иза а, цуьнан доьзал а буьгур ма бацара цхьана а метте а. Х1инца вайн божарий схьабаллолц бохуш латтош хир ду вай… Оццул къизалла а, харцо а 1едало адамашна т1ехь лело тарлуш а ма дац.» Иштта хабарш дуьйцуш яра тхан денана. Уьш цо дуьйцуш цунна гондахьа а девлла, цуьнга ладоьг1уш дара вагон чохь долу адамаш. Цо дуьйцурш баш бакъ ца хетахь а, цхьа г1алат бевлла дина х1ума хиларе са а туьйсура, оццул т1амехь ц1ий 1анийна, 1едална муьт1ахь а волу, 1едална вевзаш а волу кхуьнан к1ант а г1алат бевлла ца къастийча, д1акъасто йиш а ма яцара, ткъа иштта дерригге а халкъ а цхьа ларамаза хьийзош хир ду, аьлла хетара массарна а.Дикачуьнга сатуьйсура цара.

Тхан дейишас Пет1амата элира: «Мама! Х1ун харцо, бакъо юьйцу ахь, хьуна дицделла суний, сан марзахошний т1ехь, цхьа а бехк а боцуш 1едало х1оттийна йолу къизалла?»

Цхьана сарахь, шайн къинхьегаман де чекхдаьлла, адам сада1а чудирзинчу хенахь, оцу кхаъа вешин ц1еношна кхо го тесина д1ах1иттира герзах доьттина долу адамаш. Кхо ваша схьа а лаьцна д1авигира цара. Цара цу кхаъа вешин бахамаш ц1е туьйсуш баго болийра. Цу чохь болу зударшший, берашший а дагийра, араиккхинарг а тоьпаш тухий воьра. Тхан дейишин шен жимачу шина бераца хьаьжк1ийн такхорах йола ка елира. Шаьш бахамаш багийна бевлча цу хьаьжк1ийн такхорех ц1е тийса буьйлабелира и «акхарой» Тхан дейишин кхин-марвешин зуда лулахошка яхана хиллера. Цунна генара схьа гинера шен х1усамах а, доьзалах а хуьлуш дерг. Амма иза шена яла ца лаахь, гуча а ца йолуш 1ад 1ан езаш яра. Ч1ог1а елха а йоьлхуш лечкъина йоллуш яра иза. Тхан дейиша-Пет1амат шен жимачу шина бераца хьаьжк1ийн такхорах а йоьлла д1алечкъаш гира цунна. Т1аккха и «акхарой», массо а бахамаш багийна а, массо а х1аллаквина а шаьш девлча, хьаьжк1ийн такхорех ц1е тийса буьйлабелира. цхьадика, дала ка яьккхина и ши беррий, Пет1аматтий цу такхора юккъера схьа а даьккхина лулахойн раг1ук1еларчу орчу д1а а лачкъийна, уьш кхо адаммий, шай – шаьш диъ адам 1ожаллех к1елхьара даьккхира тхан дейишин кхино- марвешин зудчо. Х1инца и ши бер а кхиош 1аш яра-кх тхан дейиша – Пет1амат.Цу буса д1авигина волу кхо ваша стенга вахана а ца хиира, кхин цхьанна а уьш б1аьрга а ца гира. Цу буса кхаъа вешин кхаъа доьзалера ворх1 беррий, цхьа зудий, уьш барх1 адам дагиний, герз тухуш байъаний х1аллак хилира. Т1аккха кхо ваша а т1ехь цхьайтта адам дара-кх уьш х1аллак хилларш.

Цул т1аьхьа дикка ханъяьллачу хенахь цу вежарийн верас воьллера шен гергарниш х1унда х1аллакъбина хаан. Цуьнга 1едалерачу стага аьллера: «Уьш обаргаш т1елоьцуш хиллера. Нагахь хьо церан гергара вуйла хаахь хьуна а царна хилларг хир ду хьуна. Хьо церан гергара вуйла а ца хоуьйтуш 1ад 1е, кхин кхуза а ма вола», аьлла. Цул т1аьхьа цхьа а адам а уьш хьахо а ца даьхьара. Цу вежаршна а я церан доьзалшна а цхьан а обарг а ма ца вевзара, я цкъа а уьш болчу цхьа а обаргаш а ма ца баьхкинера. Бакъду и бахьана а х1иттош, диках болу нах а тоьлашха болу нах а х1аллакбора цу хенахь. Цу тайпана республикехь цу шерашкахь х1аллакъхилларш эзарнаш бара.
Алуна-м ца лаьара иза къизалла бакъхилийта. Цо бахара: «Иза-м уьш ца безаш болчу наха харц мотт а тоьхна дайтина х1ума дара.

Пет1амат-м ца 1ехалора цу хабарех. Цо бахара: «Мама! Ма хилахьа кху 1едалах сел ч1ог1а тешаш. Хьо бакъ хиларх а, харц хиларх а кху 1едало лоруш а дац. Кхеран 1алашо- вай х1аллакъдар, вай к1азгдар,вайн мохк, вайн бахамаш шайна караберзор ду хьуна.Ца гира хьуна селхана вай машинашна т1ехь схьадалош, охьаоьхучу ц1ийна т1ера 1аь а г1уьттуш, ц1ийлахь вийна 1уьллуш хиллачу вайн лулахочун, 1аьмарбекан дакъа? Вай шадерш а дайарх а кху салташка х1умма а эр долуш цхьан а вац хьуна…» Вай ц1а дигча-м дика дара, амма х1орш бегашийна а, я вай кхеро г1ерташ а лелаш а бац. Иза вайна дукха хан ялале гур долуш а ду, т1е х1инца а гуш а ду, хьо ца тешахь а…» Зударшна Пет1амата дуьйцурш ца дезара, цуьнга аг1ор хьуьйсура уьш.Царна Алус дуьйцурш бакъхила лаьара. Х1ун дийр ду ткъа? Халахеташ делахь а, Пет1мата дуьйцурш бакъхилира. !едалан къизаллин йист ца хиларх массо а дукха хан ялале кхин а ч1ог1а тийшира.Тийшира шайна гуш долчух а…
Дукха хан ялале поезд, б1аь-аь-аь-аь-п1 аьлла меллаша д1аболабелира. Зударшка а, цаьрга хьоьжуш, берашка а маьхьарий девлира. Кералецир-кх оха тхайна ца оьшуш болу беха некъ.

Тхан поезд( маршрутни) боцуш, массо а аьчканекъа т1ехь лелаш болчу маршрутни поездашна некъ бита безаш бара. Цундела тхан некъ ч1ог1а беха жилира. Бутт ца кхоччуш йолчу хенахь д1аихира тхо, поездашна т1ехь. Цул т1аьхьа, т1ехь тхов боцчу, кира лелочу машинашна т1ехь а д1аихира тхо.

Со а, тхан дейишин ши бер а ч1ог1а мацделлера. Сан жимах волу ваша а вара, мацвелла, шен ненах тасавелла и д1а ца хоьцуш воллуш. Цуьнан шолг1а шо дара. Тхан кхехкийна новкъа яьккхина кхо котам яра. Селхана дуьйна дукха кхера делла а, цецдевлла а, юу х1ума юьйцучохь а, я дагайог1учохь а дацара тхо. Ткъа х1инца-м тхо сацатохалуш мацделлера.
Тхан кхехкийна новкъа яьккхина кхо котам яра-кх… Кхин цхьа а ялтех зурх а, я кхин йолу яъа х1ума а яцара тхоьгахь. Цкъачунна ца хаьара тхуна тхайна дуккха а мацалла валлал ч1ог1а меца долуш денош а, еха буьйсанаш а йог1ур юйла, бутт ца кхоччуш йолчу ханна тхаьш д1аэха дезаш дуйла, я кхин цхьана а меттера тхайна яъах1ума хила меттиг боцийла а. Иза тхайна хууш хиллехьара-м хуур дара тхуна тхешан г1уллакх ч1ог1а «Дика» дуйла.

Тхешан кхаъа котамех цхьа котам д1айиира оха. Тхешан мацдаларе хьаьжча-м оха и кхо котам цкъа д1аюур яра. Кхана х1ун хир ду хууш доцудела оха – ворх1 адамо и цхьа котам бен ца йиира. Хьалхарчу кхаъа дийнахь чекхъелира и кхо котам кхоъаеш йиича а. Цул т1аьхьа тхо ч1ог1а меца дара. Шайгахь ялтех х1ума йолуш берш ч1ог1а к1езиг бара тхан вагончохь. Шайгахь ялтех х1ума елахь а иза д1аса кхийдо ца баьхьара уьш, х1унда аьлча, шайн бераш, я баккхийнарш мацалла баларна кхоьруш. Дагадог1у суна, буьйсанна массо а охьа а вижийтина, цхьа зуда чохь лаьтташ йолчу аьчкан пеша т1ехь межаргаш доттуш хилар. Цаьрга сатуьйсуш наб ца кхетара суна. Цул т1аьхьа сан батт ч1ог1а йоьхнера. Тхан нанас хаьттира соьга, х1ун дага еанера хьуна?, аьлла (олуш ма дарий цхьа х1ума дагаеъача батт йолу олий). Суна хьалт1амашший, шура тоьхна чорпий езара, элира аса.

Цхьа чиллан марксетан коч яра тхан ненан шена т1еоьхна новкъа яьккхина. Жимма хьалха дашо хьаса баьккхина а яра иза (цу хенахь зуддарийн бедаршна т1ехь а,т1аьрсакан х1уманашна т1ехь а, берийн аганан кохкаршна т1ехь а иштта цхьацца кхинйолчу х1уманашна т1ехь а говзачу зударша а, зудбераша а хаза- куьце тира йоккхуш (дашо хьаса боккхуш) хуьлура. И коч а елла тхуна ахьар ийцира тхан нанас цхьана зудчуьнгара. Оцу ахьарх таро еш д1аихира тхо цул т1аьхьа, аьлча а мацалла ца делир-кх. И ахьар оха дукхах дерг хьалт1амаш еш диира. Амма суна езна йолу шура тоьхна чорпа-м янне а хила таро йолуш яцара.

Тхан дахаран 1аьржачу муьрехь тхуна цхьажимма сирла хеташ цхьа ж1ума а хилира тхан вагона чохь…
Цхьа к1ант вара тхо долчу вагончохь. Шен дех-ненах, гергарчех къаьстина, ша вара и к1ант. Цхьан а цунна вевзаш волу стаг вацара тхан вагон чохь. Юьртара юьрта, шен деваша волчу, г1аш, воьдуш хиллера иза тхо арадохучу дийнахь. Цигара новкъара схьа а лаьцна, салташа тхо долчу вагон чу валийна хиллера-кх иза. Цхьа а совнаха х1уманаш а доцуш, даима а цхьа ойлане, г1айг1ане хеталора и к1ант. Цу к1ентан ц1е яра Супа. Жима кхо бер а долуш цхьа жима зуда яра тхо долчу вагончохь. Даима а оцу зудчан берашка хьожуш, цаьрца ловзуш хуьлура и к1ант. Цу зудчо шен хуьлачу кепара дола дора цу к1ентан. Шен берашна лург яъа х1ума а лора цо Супина. Супас ша мацалла вала воллушехь, шена елла йолу яъа х1ума, дукхах ерг, къайлах, цуьнан берашна юха д1алора.

Читать дальше

checheninfo.ru